Generative AI lijkt soms sneller te veranderen dan organisaties kunnen bijbenen. Terwijl technologie razendsnel ontwikkelt, botsen veel kennisorganisaties op een tragere realiteit: cultuur, eigenaarschap, zorg, complexiteit. Veranderen met GenAI is dan ook geen IT-project, maar een gedragsvraagstuk. Geen kwestie van tools, maar van taal, vertrouwen en betekenis.
We werken de afgelopen tijd aan de implementatie van GenAI in complexe, kennisintensieve omgevingen. Niet door een blauwdruk te volgen, maar door samen te leren. Door de beweging in mensen serieus te nemen. En door niet te starten met technologie, maar met nieuwsgierigheid.
In dit artikel beschrijven we de essentie van onze aanpak. Geïnspireerd door denkers als Kotter (urgentie, coalitie, versnelling), Schein (onderstroom, veiligheid, leerangst) en Rigby (agile transformatie, experimenteerlogica). Maar vooral gevormd door wat we zélf tegenkwamen aan twijfels, vonken, hobbels en doorbraken.
Learn – Van abstracte urgentie naar concrete betekenis
De vraag is niet hoe maken we AI belangrijk genoeg, maar hoe maken we het betekenisvol genoeg. Mensen raken niet gemotiveerd door abstracte toekomstscenario’s, maar door iets dat hun werk vandaag beter maakt. De kracht zit in het vertellen van herkenbare verhalen: hoe een collega met AI sneller scenario’s kon doorrekenen, of helderder beleidsteksten schreef. Dát raakt de professional. Niet omdat het moet, maar omdat het werkt. Verandering begint niet met technologie, maar met erkenning van vakmanschap.
Engage – Vrijblijvendheid ombuigen naar eigenaarschap
Betrokkenheid is geen kwestie van zenden. Het ontstaat als mensen zelf de vraag mogen stellen: waar zou dit mij kunnen helpen? Geen generiek programma dus, maar ruimte om te kiezen, te verkennen en zelfs te twijfelen. We vroegen mensen waar ze in hun werk verbetering willen. Waar ze tegenaan lopen. Dáár koppelden we mogelijke AI-toepassingen aan. Daarmee ontstaat geen uitrol, maar beweging. Eigenaarschap ontstaat niet uit overtuiging, maar uit uitnodiging
AI Governance – Vertrouwen organiseren in plaats van controleren
Technologie vraagt om kaders, maar kaders hoeven geen frustratie te leveren. We zagen dat governance energie kan geven, als je het organiseert als gesprek. Niet: “Wat mag wel of niet?”, maar: “Wat vinden wij wenselijk?” Door teams te betrekken bij het formuleren van uitgangspunten, ontstaat een gedeeld moreel kompas. Ethiek, zorg en transparantie zijn geen hinderpalen, maar de kern van professioneel vertrouwen. Goede governance is geen regeldruk, maar gedeelde verantwoordelijkheid.
Practise – Verkennen zonder prestatiedruk
Iedereen roept dat je klein moet beginnen, maar hoe doe je dat écht?
Wij kiezen liever voor: één team, één casus, één middag. Geen ‘pilot’, geen ‘proof of concept’. Gewoon: uitproberen. Samen, veilig, zonder prestatiedruk. En met de afspraak: fouten worden gedeeld, niet afgestraft. We noemden het geen experiment, maar een verkenning. Dat woord alleen al verlaagde de drempel. Wie leren wil, moet mogen stuntelen.
Scale – Beweging ondersteunen in plaats van managen
Opschalen is geen project. Het is een gevolg. Wat werkt, groeit – als je het zichtbaar maakt. We lieten teams hun eigen verhaal vertellen. Niet als showcase, maar als inspiratie. Geen opgelegde formats, geen centrale regie. We faciliteerden wat groeide – niet door het te managen, maar door het te voeden. Schaal is geen kopie, maar een cultuur.
De onderstroom – Daar waar de werkelijke verandering plaatsvindt
Elke beweging roept ook terugtrekking op. En terecht. Veranderingen die ertoe doen, raken iets bestaands. Dat noemen we weerstand, maar feitelijk is het zorg. Zorg voor kwaliteit. Voor impact. Voor ethiek. Als mensen kritisch zijn, betekent dat dat ze geven om hun werk. Luister daar dus naar. Niet om ze te overtuigen, maar om ze invloed te geven. Zorg is geen rem, maar een richtingaanwijzer.
Zoals Edgar Schein al stelde: leerangst is pas te overwinnen als psychologische veiligheid wordt vergroot. Daarom richtten we ons niet alleen op de bovenstroom van structuren en afspraken, maar juist op de onderstroom: de emoties, de taal, de gedragingen die werkelijk maken of iets landt of niet.
De kern van betekenisvol veranderen met GenAI
In alles wat we deden, keerden we terug naar deze simpele waarheid:
We veranderen niet vóór mensen, maar mét mensen.
We pushen geen technologie, we organiseren betekenis.
De kracht zit in het werken vanuit vertrouwen. In het serieus nemen van de praktijk. In ruimte geven voor verkenning, zorg en eigenaarschap. En in het besef dat cultuurverandering geen bijzaak is, maar het eigenlijke werk.
Vier inzichten die ons helpen:
Urgentie ontstaat pas als mensen zichzelf erin herkennen
(Kotter had gelijk: geen urgentie zonder herkenning en erkenning.)Weerstand is betrokkenheid in vermomming
(Luisteren naar zorg levert meer op dan duwen op adoptie.)Cultuurverandering begint met taal en gedrag
(Schein leerde ons: cultuur zie je niet, je dóet het.)- Versnellen kan alleen met ruimte voor vertraging
(Rigby’s lessen over experimenteren gelden ook hier.)
En jij?
Ben jij bezig met AI binnen jouw organisatie? Start dan niet met de technologie, maar met de vraag: waar doet het ertoe voor mensen? Ga het gesprek aan. Laat mensen kiezen. Creëer veilige plekken. Deel verhalen. En heb het lef om te vertragen als dat nodig is. Want echte versnelling… begint altijd met betekenis.